Tegen de muur naast het orgel hangt een opschrift met de volgende tekst:

“De hervormde gemeente van Rolde ontving dit orgel van een harer voormalige leeraars, Den Wel. Eerw. Z: Gel. Heer C. Brouwer, thans rustend Leeraar te Assen, als een blijk van blijvende liefde en voortdurende belangstelling in hare godsdienstige belangen, terwijl het, door vrijwillige bijdragen der gemeente, vergroot en verfraaid, op den 28 nov. 1847 plechtig werd ingewijd.”

Ondanks intensief archief- en materiaalonderzoek is de geschiedenis van dit orgel nog altijd een raadsel: noch de bouwer, noch de oorspronkelijke herkomst blijkt te achterhalen te zijn.
Een klein aanknopingspunt is een vrijwel onleesbare inscriptie in een mixtuurpijp: “Orgelmacher J. M(ö?)(ü?)ller(?) R(?)P(?)oundun(?) 1800”. Gezien deze inscriptie moet het orgel in 1800 ergens in het aan Nederland grenzende Duits-Westfaalse gebied zijn gemaakt.
De orgelkast is bij de plaatsing vrij slordig in elkaar gezet. Oude en nieuwere delen zijn deels op onlogische wijze samengevoegd.
Veel tekenen wijzen erop dat het oude orgel sterk beschadigd was. Mogelijk kwam dit door oorlogshandelingen in de Franse tijd. Dit is vrij aannemelijk, omdat in Westfalen in die tijd veel strijd is geleverd. In gedemonteerde toestand kan het orgel vervolgens naar Rolde zijn overgebracht en daar zijn hersteld en aangevuld met nieuwe delen.

Het is ook onbekend of het aantal stemmen is vergroot. Alle mogelijke sporen daarvan zijn bij een restauratie in 1954/1955 en een ingrijpende, maar totaal mislukte ombouw in 1977-1981 uitgewist.
Uit een onderzoek van het orgel in 1955 en uit de pijpinventarisatie bij de restauratie tussen 2009 en 2012 blijkt dat het orgel bij de plaatsing wel reeds twee manualen met zijkantbespeling en een beperkt vrij pedaal bezat.

De restauratie van 2009—2012
Met deze restauratie heeft het orgel grotendeels het karakter teruggekregen zoals dat in 1847 globaal moet zijn geweest. De fouten uit de geschiedenis zijn hersteld. Van het verleden is geleerd en ook het werk van de laatste halve eeuw is geëerd door het daar waar mogelijk was te integreren.
Daarmee is een instrument ‘aus einem Guss’ ontstaan. Kerk en orgel behoren hiermee nu tot de topstukken van de historische kerken en orgels van Drenthe. Wellicht is het orgel sinds 1847 nog niet zo mooi geweest!

De klank van het orgel is, in de Westfaalse stijl van rond 1800, ontspannen en melancholiek zingend met geprononceerde aanspraak in de prestantregisters, helder en verfijnd in de fluiten en krachtig, helder en enigszins ruisend bij de tongwerken en in het tutti.

Kortom, een monumentaal orgel met een karakter en een klankbeeld dat niet alleen voor Noord Nederland uniek is: een orgel met allure waarmee een breed gebruiksscala van muziekstijlen en muzikale combinaties mogelijk is.
Om die reden is het orgel nu zeer geliefd bij gerenommeerde organisten voor het geven van orgelconcerten en is het daarnaast ook zeer geschikt voor het begeleiden van de gemeente in de wekelijkse eredienst.

Het orgel wordt op de zondagen bij toerbeurt door drie organisten bespeeld.

Voor meer informatie kijk op de website van Stichting Behoud Rolder Kerk (SBRK).